Web nedir?
Web, internet alt yapısı sayesinde doküman, resim ve video barındıran dünya üzerindeki diğer milyonlarca bilgisayardan bilgi ve içerik transferini sağlayan yapıdır. İnternet erişimi olan tüm kullanıcılar dünya çapındaki Web’e erişebilmektedir. Dosyaların benzersiz bir tanımlayıcı (URL) ile tanımlanabileceği ve bu tanımlayıcı kullanarak diğer belgelerle bağlantı kurabileceği standart köprü metni kullanılmaktadır. Bu bağlantıların belgeler içine gömülmesine izin veren Hiper Metin Biçimlendirme Dili (HTML) geliştirilmiştir. Bu belgeleri okumak ve bağlantıları izlemek için “web tarayıcısı” ismi verilen özel yazılımlar geliştirilmiştir. Kullanıcı, Web sunucusundan bilgi veya dosya alabildiği gibi etkileşim sayesinde istediği dosya veya bilgiyi geri gönderebilmektedir. Bundan dolayı Web interaktiftir. Okunan sayfaların yayıncısı ve bu sayfaların diğer okuyucuları ile iletişim kurulmasını sağlayabilmektedir. Örneğin, okuyucuların doldurabileceği etkileşimli formları içeren sayfalar oluşturulabilmektedir. Web’in geliştirilmesinden sonraki yıllar büyük ölçekli ticarileşmesine tanık olmuştur [1].
Temel Web teknolojileri nelerdir?
Benzersiz konum belirleyicisi (URL)
Tekdüzen Kaynak Konum Belirleyicisi, bir bilgisayar ağı üzerindeki web kaynağının konumunu ve onu almak için gereken protokolü belirten referanstır. URL’ler sayesinde internet üzerinde paylaşıma açılan içerikler, kullanıcılara verilecek benzersiz adres ile tarif edilebilmektedir. En çok web sayfalarına (HTTP) referans olmaktadır, ancak dosya aktarımı (FTP), e-posta (mailto) gibi diğer pek çok uygulamada da kullanılmaktadır [2].
Hiper metin transfer protokolü (HTTP)
Hiper Metin Transfer Protokolü (HTTP), sunucudan dağıtılan ve genel kullanıma açık olan metin veya zengin içeriklerin transferi için uygulama seviyesinde iletişim için belirlenen kurallar bütünüdür. Bilgisayarların birbirleriyle konuşmaları için istek-cevap yöntemi kullanılmaktadır. Kullanıcı bilgisayarı, istek gönderir ve sunucu bilgisayar isteği yanıtlar. HTTP sayesinde istek-cevap transferi standartlar içerisinde yapılmaktadır. HTTP, durum-bağımsız (stateless) bir protokoldür, her istek-cevap bir öncekinden bağımsız ve ilgisiz olarak değerlendirilmektedir. Bu sebeple, bir kullanıcıya ait tüm istekleri takip etmek için farklı çözümler kullanılmaktadır [3].
Hiper metin işaretleme dili (HTML)
HTML, Web sayfalarının yapısı ve içeriği hakkında tanımlamalar yapmak için kullanılan işaretleme dilidir. HTML bir programlama dili değildir. Belirli kurallara göre statik olarak metinsel ve görsel içerikler biçimlendirilebilir. Ancak kullanılabilmesi için yorumlayıcı programlara ihtiyaç duymaktadır. Bundan dolayı programlama dili yerine işaretleme dili denilmektedir. Görsel kullanıcı arayüzü sunmak, Web sayfalarını birbirine bağlanmak ve tüm tarayıcılarda aynı görünümün elde edilmesi için kuralları belirlemektedir [4]. CSS ve JavaScript ile daha görsel ve dinamik yapı elde edilebilir.
Basamaklı stil şablonları (CSS)
Web sayfalarında, metin ve diğer içerikleri biçimlendirmede ve sayfa görünümü oluşturmada kullanılan bir teknolojidir. Metinlerin rengi, boyutu veya fontu ile ilgili değişiklikler için kullanılabilir. CSS olmayan sayfada tarayıcının varsayılan biçimleri uygulanır. Web sayfaları için genel şablonlar hazırlamayı mümkün kıldığı gibi, münferit biçimlendirme imkanı da sağlamaktadır. Sayfa içerisinde kullanıcı arayüzü birbiriyle uyumlu renkler ve yazı tipi gibi belirlenen bir yapı ile oluşturulmaktadır. Her sayfa için ayrı ayrı tanımlama yapmak yerine CSS sayesinde bir defaya mahsus tanımlama ile ortak şablon oluşturulabilir. Bu sayede güncelleme yapmak da kolaylaşmış olur. HTML etiketlerine özel tanımlanabilir, sayfaya özgü tanımlama yapılabilir veya sayfalarda ortak kullanabilmek için CSS dosyası olarak da oluşturulabilir [5].
JavaScript
Web sayfalarının interaktif olmasına imkan sağlayan dinamik programlama dilidir. Kullanıcıyla etkileşimde bulunması, bileşenlerin kontrol edilmesi, asenkron olarak sunucu ile iletişime geçebilmesi ve sayfa içeriğini güncelleyebilmesi için kullanılmaktadır. Başlangıçta sadece Web tarayıcılarında istemci taraflı çalışabilmesi için çeşitli dillerden esinlenerek tasarlanmıştır. Günümüzde NodeJS teknolojisi ile sunucu taraflı da çalışabilen programlama dili haline gelmiştir [6].
Web’in Gelişimi
Web protokolü, bilgi paylaşımı ve etkileşim konusunda görevini başarılı bir şekilde yapmaktadır. Bu sebeple Web’in yıllara nazaran gelişimi, kullanım yapısındaki önemli değişiklikler ile müthiş kırılmalara yol açmıştır. Devrim sayılabilecek yeni yetenekler kazanmıştır. Bu yeteneklerin gelişimi de hızla devam etmektedir [7].
Web 1.0
Web 1.0 ile internet kullanıcıları sadece HTML tabanlı olan statik web siteleri geliştirmişlerdir. Ziyaretçilerin, belirlenen içerikler ile bilgi sahibi olmaları istenilmiştir. Kısacası, Web 1.0’da, web siteleri sadece okunabilir bilgileri içermektedir. 2004 yılına kadar bu durum devam etmiş ve genel olarak tanıtım, bilgi edinme ve alışveriş yapabilmekle sınırlı kalmıştır. Kullanıcıların da teknik bilgi gerekmeden içerik üretimine dahil olmasını sağlayan Web 2.0 ile devrim sürecine girilmiştir [8] [9].
Web 2.0
Bu dönemde kullanıcılar, aktif ve üretici bir rol üstlenip, içerik oluşturmaya bu içerikleri paylaşmaya, yorumlamaya başlamışlardır. Facebook ve Youtube gibi sitelere yüklenen içerikler geometrik olarak çoğalmaya başlamıştır. İçerik üretimin artması ile ihtiyaçlarına göre web ortamında uygulama ve çözümler üretilmiştir. Akıllı telefon ve cihazların da Web’e dahil olması ile Web 3.0’a geçişin adımları atılmıştır. Web 3.0’ın, internete bağlı olan tüm cihazlar, sensörler ve servisler arasında etkileşim sağlayacağı öngörülmektedir [8] [9].
Web 3.0
Web 3.0 dönemi, Web’in sadece doğal dillerden oluşmayan, aynı zamanda ilgili yazılımlar tarafından anlamlandırılabilir, yorumlanabilir ve kullanılabilir bir biçimidir. Bu sayede cihazların da veriyi kolayca bulabilmesi, paylaşması ve çıkarım yapabilmesi amaçlanmaktadır. Günümüzde de rahatlıkla bulunabileceği gibi eksikleri internetten sipariş veren bir buzdolabı, Web 2.0 döneminin alt yapısı ile çalışabilmektedir. Fakat bir buzdolabına “Bu akşam amcamlar yemeğe geliyor, ona göre hazırlık yap” şeklinde semantik bir komutun verilip, buzdolabının, kişinin amcası ve ailesinin yemek alışkanlıklarını ve gelecek kişi sayısına göre eksiklerini sipariş etmesi ise Web 3.0 dönemi ait olacaktır [8] [9].
Web 4.0
Bu teknolojilerde saniyede 100 Gigabit bağlantı ve bant genişliğine sahip ağlar ile depolama sistemlerinin tamamen Web ortamına taşındığı, günlük kullanımdaki neredeyse tüm eşyaların yapay bir zekaya sahip olup ağlar üzerinden birbirine bağlandığı bir dönemden bahsedilmektedir. İşletim sistemlerinin bulut teknolojileri sayesinde Web’e taşındığı, herkesin ve her şeyin kendisine has internet kimlik numarası ile ağa bağlı bulunduğu bir dönem olarak tarif edilmektedir [8] [9].
Kaynaklar:
[1] “The World Wide Web”. http://www.biology.wustl.edu/class/www.html. Erişim Tarihi: 18 Eylül 2017
[2] “Uniform Resource Locators (URL)”. https://www.w3.org/Addressing/URL/url-spec.txt
[3] R. Fielding ve J. Reschke, “Hypertext Transfer Protocol (HTTP/1.1): Message Syntax and Routing”. https://tools.ietf.org/html/rfc7230
[4] “W3C HTML”. https://www.w3.org/html/
[5] “Cascading Style Sheets”. https://www.w3.org/Style/CSS/
[6] D. Flanagan, JavaScript: the definitive guide, 6th ed. Beijing ; Sebastopol, CA: O’Reilly, 2011
[7] K. A. Zimmermann, J. Emspak, L. S. C. | June 27, ve 2017 10:46am ET, “Internet History Timeline: ARPANET to the World Wide Web”, Live Science. https://www.livescience.com/20727-internet-history.html
[8] M. Cingi, “ONLINE PAZARLAMA İLETİŞİMİNDE KULLANILAN VIDEO İÇERİKLERİNİN ÜRÜN TANITIMINA ETKİSİ”, Humanit. Sci., c. 10, sayı 4, ss. 145–163, 2015
[9] S. Aghaei, “Evolution of the World Wide Web : From Web 1.0 to Web 4.0”, Int. J. Web Semantic Technol., c. 3, ss. 1–10, Oca. 2012
